Dünya’da tarihiyle, kültürüyle, mimarisiyle, sanatıyla, gelenek ve görenekleriyle, bağrında yetiştirdiği bilim ve sanat insanlarıyla büyük yankı uyandırmış kadim şehiri Urfa'da, yaz sıcaklarının en serin mekanları arasında Kabaltılar bulunuyor.
Urfa’daki kabaltılar, gerek sayıca fazlalıkları gerekse estetik görünümleriyle bölgenin en güzel kabaltı örneklerini oluştururlar.
Yoğunluk il merkezinde olmak üzere Birecik, Siverek ve Halfeti ilçelerinde de çok güzel örnekleri mevcuttur. İl merkezindeki kabaltılar genelde çapraz ve beşik tonozla örtülüdür. Birecik, Siverek ve Halfeti ilçesinde ahşap tavanlı, lentolu kabaltılara da rastlanılır.
Kabaltıların üzeri kişisel mülkiyete, alt kısmı kamunun sokak kullanımına açıktır. Kabaltılar sokaklarda rüzgar koridorunu oluşturduğundan aynı zamanda serin mekânlardır. Yapılma amacı sokağa serinlik vermek yada mimari zenginlik katmak olduğu gibi, evin sokak tarafında kalan parselin kabaltı üzerine yapılan oda ile kullanımını sağlamaktır.
KABALTI İSİMLERİ.
Urfa’da bu anlamda kabaltının üstünü konut olarak kullanan ailelerin ismiyle ünlenmiş çok sayıda kabaltı örneği vardır. Hacı Abo Kabaltısı, Ninolar Kabaltısı, Zahterler Kabaltısı, Hacı Ğaffaroğlu Kabaltısı, Ateşbeg Kabaltısı, Vanes Kabaltısı, Beglerin Kabaltısı, Siverekli Ali Efendi Kabaltısı, Aksoylar Kabaltısı, Halil Ettune Kabaltısı, Kefiyeler Kabaltısı, Saraçların Kabaltısı, İbrahim Tekok Kabaltısı, Muhtesiplerin Kabaltısı, Siverek’te Bucaklar Kantarması ( kabaltı), Alhaslar Kantarması (kabaltısı), Halfeti’de Ağarların Kabaltısı, Vakkas Anaç Kabaltısı, Birecik’te Şeyh Müslüm Efendi Kabaltısı bunlara örnek olarak verilebilir.
Urfa’nın en önemli tarihi sokakları olan Yorgancı Sokak, Mahkeme Sokak, Hızanoğlu Sokak, Sakibiye Sokak, Kara Musa Sokak, Vatan Sokak, Örtük Sokak, Narinci Sokak, Nabi Sokak, Madenli Sokak, Tamburacı Derviş Sokağı, Tarakçılar Sokak ve Rastgeldi Sokak ta çok güzel kabaltı örnekleri bulunmaktadır.
Eskiden sokaklar için zaruriyet olarak kabul edilen kabaltılar, günümüzde sokağa estetik görünüm kazandıran bir yapılaşma tarzı olarak değerlendirilmektedir. Halk arasında ‘‘altından yol geçen evler’’ olarak da bilinen kabaltılar, yazın sıcaktan korunulan, kısa bir an için de olsa serinliğinden, gölgesinden faydalanılan, soluklanılan geçitler olduğu bilinir.
Şanlıurfa tarihi sokak ve caddelerinin en dikkat çekici unsurlarından biri olan kabaltılar; kentin mimari dokusunu rahatlatan bir unsur olmuştur. Yazın sıcak geçen Şanlıurfa’da sokakların oluşumu ve kabaltıların
oluşumu hâkim rüzgâr yönüne göre şekillenmiştir.
